Jelito drażliwe

artykuł lekarza rodzinnego Marcina Pustkowskiego

# Zespół jelita drażliwego (IBS) był znany w medycynie pod wieloma nazwami, np. jako spastyczne zapalenie okrężnicy czy czynnościowa choroba jelit.

# Termin "zapalenie" sugerował (myląco) inne zaburzenia dotyczące jelita, np. wrzodziejące zapalenie jelita grubego, a IBS nie należy do tej grupy chorób.

# To schorzenie nie wywołuje trwałych uszkodzeń jelita, nie skraca długości życia jak rak i nie jest przyczyną poważnych powikłań (np. krwawień) jak wrzodziejące zapalenie jelita grubego.

# Dla części osób objawy związane z IBS są przyczyną dużego stresu i uniemożliwiają im normalne życie.

Zarówno część pacjentów, jak i lekarzy nie jest świadoma istnienia bardzo często występującej choroby układu pokarmowego - zespołu jelita drażliwego (z angielskiego - IBS).

IBS charakteryzuje się bólem brzucha, wzdęciem i zmianami w częstości wydalania stolca lub jego konsystencji. Wiele osób z objawami wskazującymi na tę chorobę w ogóle nie pojawia się u swojego doktora, ratując się środkami domowymi.

Nie tylko emocje

Przyczyny tego schorzenia nie są znane. Mówimy, że IBS należy do kręgu chorób czynnościowych - co oznacza, że w czasie badania jelita (np. endoskopii) nie obserwujemy żadnych poważnych zmian (jak np. w chorobach zapalnych czy nowotworowych); istota zaburzeń dotyczy czynności ostatniej części jelita - okrężnicy. Ten odcinek przewodu pokarmowego jest odpowiedzialny za tworzenie kału, głównie przez wchłanianie wody i soli mineralnych z nie strawionych i nie wchłoniętych wcześniej resztek pokarmowych. Formujący się kał jest następnie przesuwany dalej aż do odbytu. Skurcze i ruchy jelita są sterowane przez układ nerwowy i hormony, a także przez wewnętrzny "rozrusznik" znajdujący się w samych jelitach. Udział układu nerwowego w kontroli pracy tego organu widać najwyraźniej w czasie stresu, kiedy to burczy nam w brzuchu, mamy biegunkę, niektórzy odczuwają też bolesne skurcze.

Te obserwacje nasunęły myśl o udziale konfliktów emocjonalnych (i ogólnie - czynników psychicznych) w powstawaniu IBS.

Jednak geneza tej choroby jest znacznie bardziej skomplikowana. Wiadomo na przykład, że mięśnie okrężnicy u osób z zespołem jelita drażliwego zaczynają kurczyć się w odpowiedzi na niewielki bodziec, tymczasem u osób zdrowych nasilenie tego bodźca musi być znacznie większe, aby wywołać skurcz. Mówimy zatem, że jelito osób z IBS jest nadreaktywne, drażliwe. Objawy wywoływane są również przez spożywanie niektórych pokarmów (np. czekolady, alkoholu, produktów mlecznych), a także przez miesiączkę (dokładniej zmiany w poziomie hormonów).

Rzymskie kryteria

Dla zespołu jelita drażliwego charakterystyczny jest ból brzucha oraz zmiany w częstości oddawania i w konsystencji kału. Wspólnym objawem jest kurczowy ból brzucha czy też uczucie dyskomfortu (zwykle w podbrzuszu). Druga grupa objawów jest bardziej różnorodna - u niektórych osób występują biegunki, u innych zaparcia, a jeszcze u innych jedno i drugie. Stolec może być suchy albo przeciwnie - rozluźniony. Może także zawierać śluz.

Ważne jest to, że krew pojawiająca się w stolcu, gorączka, utrata wagi ciała czy utrzymujący się przewlekły ból brzucha nie są typowymi objawami IBS i należy wtedy szukać innej przyczyny.

Pomocne w rozpoznaniu choroby są specjalne kryteria opracowane przez zespół ekspertów w Rzymie.

# Ból brzucha musi nawracać bądź utrzymywać się przynajmniej 3 miesiące.
# Towarzyszą mu:

    * zmieniona częstotliwość wydalania stolca;
    * zmieniona forma stolca;
    * wysiłek przy wydalaniu stolca (parcie na stolec);
    * wydalanie śluzu ze stolcem;
    * wzdęcia brzucha

(muszą występować przynajmniej dwa z tych objawów).

Na własne oczy

O rozpoznaniu takich chorób jak zespół jelita drażliwego mówimy, że dokonuje się je z wykluczenia. Oznacza to, że nie wystarczy tylko obecność typowych dla IBS objawów, aby postawić właściwą diagnozę. W tym celu należy również wykluczyć obecność innych, groźniejszych niż zespół jelita drażliwego chorób. Lekarz powinien więc zebrać dokładny wywiad i zbadać chorego w swoim gabinecie.

Może również (i często to robi) posiłkować się badaniami dodatkowymi: badaniem kału na obecność krwi, badaniami rentgenowskimi (wlew kontrastowy) czy badaniami endoskopowymi. Te ostatnie są szczególnie ważne: pozwalają bowiem w bezpośredni sposób uwidocznić ewentualne zmiany w jelitach. Poprzez cienką, elastyczną rurkę ze światłowodem lekarz może zobaczyć błonę śluzową odbytnicy czy okrężnicy i pobrać jej próbkę do badania pod mikroskopem (histopatologicznego).

Dieta i relaks

Skuteczne postępowanie z zespołem jelita drażliwego jest trudnym zadaniem zarówno dla lekarza, jak i dla pacjenta. Ważne jest opanowanie czynników wyzwalających objawy. Do najczęstszych należy spożywanie pewnych pokarmów oraz stres.

Uwaga na tłuszcz

To, że pokarm wywołuje skurcze jelit, nie jest niczym niezwykłym. U osób z IBS skurcze są jednak mocniejsze i występują szybciej niż u zdrowych osób, doprowadzając do kurczowych bólów i czasami biegunki. Ta nieprawidłowość jest często zależna od ilości kalorii i zawartości tłuszczu w pożywieniu. Tłuszcz jest bowiem silnym bodźcem wywołującym skurcze jelit.

Należy zatem unikać: tłustych mięs, skóry drobiu, pełnotłustego mleka, śmietany, masła, tłuszczów roślinnych, margaryny i innych tłustych pokarmów. Zanim zacznie się eliminować masło czy mięso z jadłospisu, warto notować w specjalnym dzienniczku, które produkty wywołują u nas niepożądane objawy. Rezultaty tych spostrzeżeń można następnie przedyskutować ze swoim lekarzem. W przeciwnym razie eliminacja np. wszystkich produktów mlecznych może doprowadzić do poważnych szkód dla naszego organizmu. Tymczasem można powstrzymać się od spożywania tłustego mleka, ale zostawić jogurt, który jest zwykle lepiej tolerowany.

Pożyteczny błonnik

Objawy zmniejszyć może dieta bogatobłonnikowa, zawierająca duże ilości włókien roślinnych. Do takich produktów należy chleb pełnoziarnisty, kiełki zbożowe, owoce i warzywa. W aptekach dostępne są także gotowe preparaty, które dodaje się do pożywienia wzbogacając je we włókna; przed ich kupnem warto się jednak poradzić lekarza. Dieta bogata we włókna powoduje zwykle na początku wzdęcia i nadmierne oddawanie gazów. Te niepożądane objawy mijają jednak w ciągu kilku tygodni.

Mało i często

Ważny jest nie tylko rodzaj spożywanych produktów, ale także harmonogram posiłków. Powinniśmy jeść często, ale w małych porcjach. Obfite obiady czy kolacje mogą zaostrzyć objawy.

Zwalczyć stres

Można łatwo wyeliminować pożywienie wywołujące skurcze, jednak trudniej jest zlikwidować stres. Pomocne będą tutaj różne techniki relaksacji.

Bez panaceum

Niestety, nie znamy farmaceutyka, którego stosowanie wyleczyłoby chorych z zespołem jelita drażliwego. Od pewnego czasu pojawiają się obiecujące doniesienia o nowych specyfikach (np. o preparacie Lotronex). Jednak czeka nas zapewne długa droga do pełnego zrozumienia mechanizmów leżących u podłoża zespołu jelita drażliwego, a tym samym wynalezienia "uniwersalnego" leku. Na razie lekarz może zapisać środki zwalczające objawy: bolesne skurcze, zaparcia czy biegunki. Będą to leki rozkurczowe i normalizujące czynność przewodu pokarmowego (Debridat, Duspatalin, Spasmophen) albo środki zwalczające wzdęcia (np. Esputicon, Espumisan, Gastrosil, Infacol). Pomocne mogą być także środki uspokajające czy przeciwdepresyjne. Wszystkie te leki należy przyjmować pod kontrolą lekarza. Stosowanie niektórych z nich bez umiaru (np. środków przeczyszczających u pacjentów z biegunką) może przynieść więcej szkody niż pożytku.

Łagodna choroba?

Wielu pacjentów pyta swoich lekarzy o związek między zespołem jelita drażliwego a innymi chorobami.

Na szczęście nie udowodniono takiego związku ani z chorobą zapalną jelit (wrzodziejące zapalenie jelita grubego czy choroba Crohna), ani z nowotworami (rak okrężnicy i odbytnicy). Dla niektórych chorych nie jest to jednak zbyt pocieszające; cierpią oni na ciężką postać IBS, w której objawy uniemożliwiają normalne funkcjonowanie. Odpowiednie postępowanie: dieta, leki i relaksacja przynoszą u większości z nich zadowalające rezultaty.

pobrane z http://www.resmedica.pl/zdart7016.html